Zoals de naam al zegt, wordt de stoommachine aangedreven door onder hoge druk verwarmde waterdamp (stoom). Het is een technologie die thermische energie (warmte) omzet in mechanische energie (arbeid).
De boiler verhit het water tot stoom. Vervolgens wordt de gegenereerde druk gebruikt om een zuiger binnen een cilinder te duwen. De zuiger is bevestigd aan ene verbindingsstaaf om de translatiebeweging om te zetten in een rotatiebeweging.
Bovenstaande animatie toont de stoommachine van de Schot James Watt. Deze heeft vele verbeteringen ten opzichte van de machines van zijn voorgangers (Somerset, Papin, Savery en Newcomen). In 1782 vond hij de machine met het principe van dubbel effect (of dubbele actie) uit, waarbij een schuifklep die de druk op de zuiger regelt, in beide richtingen wordt gestuurd.
Een andere innovatie van James Watt (1788) is de centrifugaalregelaar (roterende bollen). Deze zorgt dat de machine, ondanks fluctuaties inn beschikbare druk, een vrijwel constante snelheid behoudt.
Klik en versleep de regelaar om de temperatuur te laten stijgen of dalen.